کلیدی برای بهبودی و بهروزی زندگی

 

چرا در ایران تعامل بین فلسفه و سایر علوم به وجود نیامده است؟
اولاً تعداد زیادی از افرادی که در دانشگاه‌های ما حضور دارند، در زمانی که پوزیتیویسم حاکم بود در غرب تربیت شده‌اند. ثانیا افراد طوری بار آمدند که به تخصص عادت کرده‌اند و فکر می‌کنند اگر فیزیک می‌دانند فقط آن رشته خاص فیزیک که در آن تخصص گرفته‌اند مطرح است و این که اگر چیزهای دیگری هم مطرح باشد برایشان مهم نیست. لذا آنها نمی‌روند مجلات دیگر را نیز مطالعه کنند و ببینند چه تحولاتی رخ داده است.

در یکی از این مؤسسات من دو مجله فیزیک را آبونمان شده بودم. دوستان فیزیک دان ما رفتند و آبونمان آن دو مجله را قطع کردند. هنر این دو مجله این بود که بحث‌های کل نگر داشتند. می‌خواهم بگویم بعضی افراد حیلی جزء نگر هستند و جهل مرکب دارند یا در زمانی تربیت شده‌اند که این بحث‌ها مطرح نبوده است و لذا جز مباحث خاص محاسباتی خودشان، چیز دیگری برایشان مطرح نیست و به همین جهت نه تنها اهل آن مباحث نیستند بلکه مخالفت شدید هم دارند.

داشجو می‌رود و سؤال می‌کند، اما به او می‌گویند سؤال نکن و حاضر نیستند که ببینند در آخرین مجله غرب این مطلب مطرح است. این جهل مرکب است و واقعا لازم است که در این روند تغییراتی ایجاد شود تا با علم روز پیش رویم.

آیا در مورد فلسفه اسلامی نیز این بحث مطرح است که بتواند با علوم دیگر ارتباط برقرار کند و در خدمت آنها باشد؟
بلی کاملاً اینطور است، این چیزی است که من اتفاقا چند بار به برادران حوزوی تذکر داده‌ام و گفته‌ام اکنون که در غرب اقبالی به طرف فلسفه برای مسائل علوم به وجود آمده، بهترین فرصت است که شما آن روندی را که در زمان ابن سینا وخواجه نصیر حاکم بود، که فلسفه آنها حاکم بر علوم شان بود، دنبال کنید. خوب است که از این فرصت استفاده کنیم، و اگر اینطور شود فلسفه ما رشد بسیار خوبی خواهد داشت.

اخیرا کتابی در زمینه خداباوری و دانشمندان معاصر غربی نوشته‌ام که در آن در مورد بعضی مسائل نظرات فیلسوفان و عالمان غربی را با نظرات بعضی فیلسوفان مسلمان مقایسه کردم و نزدیکی دیدگاههای آنان را نشان دادم. مثلاً برخی از حرف‌هایی که یک فیزیک دان فعلی یا فیلسوف آگاه به فیزیک فعلی می‌زنند، عیناً همان سخنی است که علامه طباطبایی یا مرحوم مطهری زده‌اند. این است که واقعا بر حوزوی‌‌های ما لازم است که خودشان را در علوم روز وارد کنند، به ویژه در دوران معاصر که نقش فلسفه روشن شده است. قبلا اگر می‌خواستند این کار را انجام دهند کسی آنها را تحویل نمی‌گرفت، اما حالا چنین نیست. ولی باید علوم را یاد بگیرند، یعنی بعضی ازکارهایی را که در غرب اتفاق افتاده است باید پیگیری کنند. بعضی را در غرب می‌شناسم که چنین کرده‌اند، یعنی مثلا طرف کشیش بوده، سپس یک دکترای فیزیک هم گرفته است. اینها وقتی دور هم جمع می‌شوند بحث‌هایشان از غنای زیادی برخوردار است. پس لازم است که وارد این فضا بشویم، چرا که این کار رشد بسیار زیادی به خود فلسفه اسلامی خواهد داد و اهمیت فلسفه اسلامی را روی مواضعی که قبلا ارائه شده‌اند نیز روشن می‌کند.

خیلی از سخنانی که حالا غربیان می‌زنند، ابن سینا زده است، اما اکنون و در علم به آن نتایج ابن سینا رسیده‌اند. بنابراین لازم است که این فرصت خیلی مهمی را که پیش روی ما است مغتنم بشماریم.


 پس با این تفاصیلی که فرمودید می‌توان نتیجه گرفت که اگر فلسفه اسلامی مجددا مورد بازخوانی قرار گیرد می‌تواند زندگی این جهانی ما را نیز بهبود بخشد، درست است؟
بلی؛ البته در حکمت متعالیه بیشتر به الهیات پرداختند، اما الان به نظر من فلسفه طبیعی هم مهم است. دلیلش هم این است که یک زمان عمده الحاد از فلاسفه بود، اما در حال حاضر اکثریت آنها که الحاد را مطرح می‌کنند و ضد خداپرستی استدلال می‌کنند، فیزیک دان و زیست شناس هستند. پس باید زبان اینها را بدانید تا بتوانید بر علیه آنها استدلال کنید و اگر طرف حرف بزند، با زبان خود او به وی جواب دهید.

مثلا آقای هاوکینگ به فلسفه اعتقاد نداشت و مخالف فلسفه بود، چه برسد به این که برای او فلسفه ملاصدرا را مطرح کنید. اما اگر به او بفهمانید حرفی که می‌زند صرفا شامل فیزیک نیست، بلکه فلسفه را نیز در بردارد و به علاوه مغالطات فیزیکی نیز در آن وجود دارد، آن موثرتر خواهد بود و اتفاقا این راهی است که غربی‌ها طی کرده‌اند، یعنی کشیشان غربی یا متالهان خدا پرست غربی که فیزیک دان هستند از این راه وارد شده‌اند. اما بعد از ملا صدرا عمدتاً متوقف در شرح نگاری شده‌ایم. البته همیشه این اتفاق رخ نمی‌دهد که فرصت میمونی به وجود آید تا بتوانیم از آن استفاده کنیم.

---

منبع: "فلسفه در غرب بر خلاف ایران با علوم در تعامل است"؛ /مصاحبه خبرگزاری ایکنا با مهدی گلشنی