آیا بدون دین هم می‌توان اخلاق‌مدار بود؟

گروهی از اساتید دانشگاهی کانادا و آمریکا در بازدید از دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و علمی ایران با محمد فنایی‌اشکوری، استاد فلسفه و عرفان تطبیقی گفت‌وگویی داشتند که در ادامه، ترجمه برخی از این پرسش و پاسخ ها آن از نظر شما می گذرد:

آیا به نظر شما عقل و وحی یک چیز است؟

خیر! عقل و وحی یک چیز نیستند، اما ما معتقدیم آنها با هم سازگارند. ما هم به عقل نیازمندیم و هم به وحی. بسیاری از حقایق را با عقل نمی توان رسید، بلکه باید از وحی آموخت، مانند بسیاری از احکام شریعت. اما ما معتقدیم اصول دین عقلی است و با عقل قابل اثبات است، البته در مسیحیت حتی برخی از اصول دین هم وابسته به وحی هستند. مثلا تثلیث یا اینکه حضرت عیسی(ع) نجات دهنده است را نمی توان از راه عقل اثبات کرد.

انسانهایی هستند که وحی به آنها نرسیده است اما اخلاقی هستند، پس اخلاق به دین وابسته نیست. من می توانم اخلاقی باشم بدون اینکه دیندار باشم؟

در قرآن مفهومی هست، بنام فطرت. فطرت، همان خلقت و سرشت ذاتی انسان است. از قرآن استفاده می شود که همه انسان‌ها برخوردار از فطرت هستند و حقایقی را از راه فطرت می دانند، مثل اعتقاد به خدا و اصول اخلاقی. اصول اخلاقی جهانی هستند، چون ریشه در فطرت دارند. این درست است که افرادی خارج از دین هم می توانند به اصول اخلاقی پایبند باشند. این امر ریشه در فطرت انسانی دارد، اما با این حال ما از دین بی نیاز نیستیم. دین فطرت را تأیید می کند و از کلیات فراتر می رود و تفصیلات و جزئیات را به ما می آموزد. به علاوه دین انگیزه نیرومندی برای اخلاقی زیستن در ما ایجاد می کند.

از یک استاد مسلمان در دانشگاه جرج تون شنیدم که می گفت قرآن را به تنهایی هرگز نخوانید. با خواندن قرآن چیزی نخواهید فهمید؛ بلکه همیشه آن را با حدیث بخوانید. من خودم بخشهایی از قرآن را خواندم ولی چیزی نفهمیدم؟! 

این درست است که ما باید در فهم قرآن از حدیث هم استفاده کنیم. آیاتی هم وجود دارد که بدون کمک حدیث نمی توان به درستی فهمید؛ اما چنین نیست که ما از قرآن به تنهایی چیزی نفهمیم. زبان قرآن بسیار روان، گویا و دلنشین است. بنابراین بنده با آن استاد موافق نیستم. نکته دیگر این است که قرآن لایه ها و بطون معنایی مختلف دارد و احادیث کمک می کنند به فهم آن معانی باطنی.

مطلب دیگر این است که سطحی از فهم قرآن هست که بدون طهارت درونی قابل فهم نیست. توصیه شده است که اولا قرآن را با تدبر باید خواند و ثانیا مکرر باید خواند. بسیاری از مسلمانان هر روز قرآن می خوانند. بله، اگر قرآن را مثل رمان بخوانیم شاید چیزی نصیبمان نشود.

نظر اسلام دربارۀ تروریسم و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی و شیمیایی چیست؟

اسلام به طور کلی هر نوع قتل بی‌گناهان را در همۀ اشکالش محکوم می‌کند. در اسلام کشتن فقط در دو صورت مجاز است: یکی در مقام دفاع و دوم به عنوان حکمی که از سوی محکمۀ عادلانه و مشروع  برای برخی از جرائم صادر شود، مانند موارد قصاص. هر نوع کشتار دیگر چه به صورت جنگ و چه به صورت ترور، اعم از تروریسم دولتی و غیردولتی، بمباران غیرنظامیان توسط پهباد یا موشک یا هر شکل دیگر را جنایت علیه بشریت می داند.  

می دانیم که آمریکا تنها دولتی است که در جهان از بمب اتمی برای کشتار مردم در دو شهر ژاپن استفاده کرد. هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری ایران بر فراز خلیج فارس از سوی کشتی جنگی آمریکا و قتل حدود سیصد مسافر بی‌گناه از نمونه های وحشنتاک تروریسم دولتی در دوره معاصر است. به کارگیری سلاح‌های شیمیایی و اتمی هم از نظر اسلام مجاز نیست. می دانیم که این سلاح‌ها را کشورهای فقیر جهان سوم تولید نکرده اند. آمریکا و اروپا آنها را اختراع و تولید کرده و می فروشند. 

دولتهای غربی با این سلاح‌ها مشکلی ندارند؛ حتی استفاده از آن سلاح ها هم آنها را نگران نمی کند. آنها وقتی نگران می شوند که این سلاح علیه خود آنها یا هم پیمانانشان به کار گرفته شود. صدام در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بارها برای کشتار مردم ایران و عراق از این سلاح استفاده کرد، اما دولتی های غربی حتی به صورت لفظی هم حاظر نشدند او را محکوم کنند. تروریستها به راحتی از این سلاح ها در سوریه استفاده می کنند اما دولت های غربی منافقانه دولت سوریه را متهم و محکوم می کنند، با اینکه می‌دانند سلاح‌های شیمیایی ارتش سوریه تحت نظر سازمان ملل امحا شد.

---

منبع: "دین انگیزه نیرومندی برای اخلاقی زیستن در ما ایجاد می‌کند"/خبرگزاری مهر