امکان یا عدم امکان تمدن سازی با فقه شیعه

 

عوامل استحکام فقه شیعه

رئیس پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی در تبیین ظرفیت ها و پتانسیل های فقه شیعه و عوامل پویایی آن گفت: فقه شیعه از یک منبع بیکران قرآن، سنت و عقل برخوردار است یعنی منابع فقهی ما، کتاب آسمانی قرآن، سنت ۱۴ معصوم و احکام عقلی می‌باشد که سازوکاری بسیار متقن برای رسیدن به احکام تولید می‌کنند. هم از این جهت که این احکام برخاسته از متن دین و منابع فقهی خواهند بود و هم بدین جهت که این احکام، احکامی عقلانی هستند که امکان به‌روزرسانی آن همیشه وجود دارد چرا که منابع آن (قرآن، سنت و عقل) همیشه در طول زمان در دسترس است.

وی افزود: علاوه بر این، فقه شیعه دارای اصول ثابتی است که آن را از آسیب تحریف و اعوجاج باز می‌دارد و از طرف دیگر جامعیت قواعد اصولی و قواعد فقهی و امکان رجوع به قرآن و سنت در طول زمان امکان، پاسخ‌دهی به مسایل روز و مستحدثات را نیز ممکن می‌کند. بر این اساس ما یک سرمایه عظیم در اختیار داریم که در طول هزار و اندی سال به بالندگی رسیده و احتیاط‌های فراوانی که فقها به کار برده‌اند برای اینکه بتوانند از متن دین و اصول مسلم مورد تأیید پیشوایان دینی، احکام را استخراج کرده و به قواعد دسترسی یابند باعث شده است که چنین سرمایه عظیمی بدست آید.

دین برادر توست در حفظ آن احتیاط پیشه کن

این پژوهشگر و محقق حوزه و دانشگاه با اشاره به روایتی در این زمینه، لزوم احتیاط و حفاظت از دین را یادآور شد و گفت: در روایات ما تصریح شده است که «دین برادر توست در حفظ آن احتیاط پیشه کن»، بنابراین احتیاط از تحریف و انحراف و جلوگیری از اینکه چیزی که جزء دین نیست، وارد آن شود از اصول مسلم فقه شیعه است. و همین مسئله باعث می‌شود تا فقه شیعه از برخی اصول که در فقه اهل تسنن وجود دارد مانند استحسانات، تمسک به تمثیل و تشابه در احکام ( که افراد را در دین متوسل به قیاس می کند) برحذر باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به وجود و تولید ظرفیت های عظیم در فقه شیعه تصریح کرد: این فقه، فقهی است که ظرفیت عظیمی را تولید می‌کند و بر اساس همین فقه است که یک انقلاب بی‌نظیر در جهان معاصر اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر اگر بخواهیم ظرفیت فقه شیعه را مشاهده کنیم در اتفاقات انقلابی که در دوران معاصر رخ داد می‌توان آن را به وضوح دید.

استراتژی و راهبر ولی فقیه ریشه در فقه دارد

انقلاب اسلامی ایران از یک سو پس از سه دهه فعالیت، سرنوشت جهان را متغیر کرد و در یک پیچ تاریخی باعث امید مستضعفان و آزادی‌خواهان جهان شد، در مقابل شرق و غرب ایستاد و استقلال جامعی برای مردم خود به ارمغان آورد؛ همچنین ظرفیتی برای تربیت انقلابی از خود نشان داد و ظرفیت مقاومت در مقابل دشمنان و بدخواهان را نیز ایجاد کرد. از سوی دیگر نیز داعیه تولید برنامه و نظام‌سازی را در دستور کار خود قرار داده و نشان داده است که این قابلیت را دارد.

خیری افزود: از همین روست که امروز رییس‌جمهور آمریکا اذعان می‌کند ایران یک کشور بزرگ و ذی‌نفوذ است که استراتژی و راهبرد دارد و ما این همه را مدیون فقه و ولایت‌فقیه هستیم که از متن همان فقه برخاسته است. یعنی همان فقه جواهری که امام (ره) می‌فرمود: بنای ما بر فقه جواهری است که در متن آن پویایی نیز نهفته شده، پویایی‌ای که می‌تواند مسایل را مطابق با زمانه تشخیص دهد.

چرا فقه شیعه پویا و فعال است؟

وی خاطرنشان کرد: در مقایسه فقه شیعه و اهل تسنن می توان دریافت که در فقه سایر فرق و مذاهب اسلامی تا چه حد کاستی و نقصان وجود دارد. به رغم اینکه هم کثرت جمعیتی اهل تسنن در جهان بیشتر است و هم در جهان کنونی تحولاتی در متن جامعه آنها اتفاق می‌افتد، اما شاهد بودیم که متمدن‌ترین کشور اهل سنت نتوانست یک سال دوام بیاورد چون ظرفیت و توانمندی لازم در درون فقه آن وجود نداشت . لذا به راحتی اسلام و انقلاب آنها مصادره شد و این مصداق عینی تفاوت فقه شیعه و فقه اهل تسنن است.

رییس پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه ضمن بر شمردن عوامل مو ثر در پویایی فقه تصریح کرد: باید توجه داشت که از یک طرف منابع این فقه (قرآن، سنت ۱۴ معصوم و اصول و قواعدی که با اشارات و تصریحات معصومین تولید شده است) بسیار متقن است و از طرف دیگر «نگاه عقل‌گرایی» در این فقه باعث ویژگی های خاصی درآن می شود، از همین روست که این فقه از عناصر اصلی برای تمدن‌سازی برخوردار است.

وی در ادامه، پویایی، امکان تعامل با سایر تمدن‌ها، طراوت فرهنگی و گزینش برترین‌ها را از جمله عناصر مهم و تاثیرگذار در پویایی فقه شیعه نام برد و گفت: شما می‌بینید که امروز برخی به عنوان دین روحیه تکفیری به خود می‌گیرند و سلفی‌گری می‌شوند در حالی که این از اسلام و از مکتب اهل بیت (ع) به دور است. در فقه شیعه عناصری وجود دارد که می‌تواند تمدن‌سازی کند. لذا این فقه هم اجتهاد در ساحت نظر را تبیین می‌کند یعنی دقیقا بر اساس معیارهای مدنظر، یک مجتهد جامع‌الشرایط که بتواند احکام شرعی را تشخیص دهد به جامعه تحویل می‌دهد و هم اجتهاد عقلانی ایجاد می‌کند که عالم در ساحت عمل است. بعبارت دیگر فقه شیعه عقلا و شیوه‌های عقلانی را به رسمیت شناخته است لذا رسم و رسوماتی که برخاسته از فطرت آدمیان است در این دین مورد تأیید قرار می‌گیرد.

بسیاری از احکام دین امضای سیره عقلا است

این جامعه شناس دینی خاطرنشان کرد: احکام فقه را به دو بخش می‌توان تقسیم کرد : امضائیات و تأسیسیات. بخش عمده‌ای از مسایل مبتلابه در جامعه در تعاملات، معاملات، اقتصاد و امثال آن جزء امضاییات شارع است که منشأ عقلانی دارد. این هنر اسلام است که بر پایه خرد و فطرت استوار شده و هیچ منعی هم برای پذیرش آداب، رسوم ، اعمال و آرای پسندیده قایل نشده است. لذا تمدن مبتنی بر این فقه می‌تواند پویا و زنده باشد. چرا که هم زبان این دین، برای جهانیان قابل فهم است و هم درصدد است که زبان قابل فهمی برای جهانیان تولید کند و این مهم‌ترین سرمایه فقه شیعی می‌باشد.

خیری افزود: بنابراین می‌توان گفت که فقه شیعه از مضایقه‌هایی که برخی از ادیان و مذاهب دارند، مبرا می باشد. به عبارت دیگر این فقه مضایقه‌ ای برای عرضه به جهانیان ندارد یعنی باب این مکتب به روی جهانیان باز است هم از این جهت که برای هیچ قشر، جنس و هیچ طبقه‌ای محدودیتی برای یادگرفتن این دین ایجاد نشده و همه می‌توانند معارف آن را آموخته، صاحب نظر شده و به درجه اجتهاد رسیده و به اجتهاد خود عمل کنند و هم از این جهت که امکان بهره‌برداری و استفاده همه از آن وجود دارد. لذا در دین اسلام روحانی و مبلغ از قشر خاص و طبقه خاصی نیست بلکه هر کسی می‌تواند عالم و مبلغ دین باشد، ما در این فقه، عالم و دانشمند دینی داریم و روحانی به معنایی که در مسیحیت، کلیسا و کاتولیک مدنظر است در اسلام وجود ندارد.

---

منبع:
"فقه شیعه ظرفیت تمدن‌سازی برای جهان را دارد"، گفتگوی خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام حسن خیری