سرنوشت ارواح انسان‌ها پس از مرگ

یکی از موضوعاتی که همیشه و در هر شرایط و زمانی انسان های بسیاری را به فراخور شرایط مختلف درگیر خود می کند، مرگ است. به عبارتی دوران عمر و زندگانی هر کسی در دنیا محدود است و هیچ کس عمر جاودان ندارد؛ كلّ نفس ذائقة الموت

بالأخره دفتر زندگی دنیایی هر انسانی به بهانه های مختلفی بسته خواهد شد؛ یک با تصادف، دیگری با یک سکته و... پیر و جوان هم نمی شناسد، وقتش که باشد به سراغمان می آید.

بسته شدن دفتر زندگی دنیوی شروعی است برای ورود به حیات برزخی و مرحله ی رستاخیز و حساب و کتابِ قیامت و دادرسی آن روز و بهشت و جهنّمی که در پیش است.
نکته ای که در این فرصت می خواهیم به آن بپردازیم چیستی و چگونگیه جهان "برزخ" و سرانجام روح انسان ها بعد از حیات دنیویشان می باشد. با ما همراه باشید.

در میان این جهان و سرای آخرت، جهان سومی به نام «برزخ » است که ارواح همه انسانها پس از مرگ تا روز قیامت در آن قرار می گیرند: «و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون، و پشت سر آنها (پس از مرگ) برزخی است تا روز قیامت.» (1)
در مورد آیه «و من ورائهم برزخ... .» امام صادق علیه السلام فرمود: «هو القبر و ان لهم فیه لمعیشة ضنکا و الله ان القبر لروضة من ریاض الجنة او حفرة من حفر النار: مراد از برزخ همان قبر می باشد و البته برای کافران هر آینه زندگی سختی در آنجا می باشد به خدا سوگند که قبر هر آینه باغی از باغ های بهشتی (برای مؤمنین) و یا حفره ای از حفره های آتش جهنم (برای کافران و . .). می باشد.» (2)

از این رو امام صادق علیه السلام خطاب به شیعیان آن زمان می فرماید: «والله اتخوف علیکم فی البرزخ . قلت ما البرزخ؟ فقال: القبر منذ حین موته الی یوم القیامة: من بر شما (شیعیان) در عالم برزخ می ترسم، راوی می گوید: من به امام صادق علیه السلام گفتم که عالم برزخ کجا است؟ فرمود: قبر است، زندگی در آن از زمان مرگ تا روز رستاخیز ادامه دارد.»(3)

اصل این واژه «بَرْزَهْ» بوده و در عربی به صورت برزخ در آمده و به معنای حائل و واسطه بین دو چیز است. باریکه راهی که دو قسمت را به هم وصل می کند یا جزیره ای که دو قسمت خشکی را به هم متصل می نماید، برزخ گویند. همچنین فاصله بین ایمان قوی و ضعیف و یا حد وسط شک و یقین را برزخ نامند.


البته از جزئیات آن جهان نیز آگاهی زیادی نداریم و نمی توانیم داشته باشیم، این قدر می دانیم که ارواح نیکان و صالحانی که در درجات بالا قرار دارند (مانند ارواح شهدا) در آن جهان، متنعم به نعمت های فراوانی هستند: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون، هرگز گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند مردگانند، بلکه آنها زنده اند و در پیشگاه پروردگارشان متنعمند.» (4)

«ابوبصیر» می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم ارواح مؤمنین پس از مرگ در چه وضعند؟ فرمود: «در برزخ در میان غرفه هایی از بهشت به سر می برند، از خوراک بهشتی می خورند و از آب آن می نوشند و منتظر انجاز وعده پروردگار خود هستند» (5).

و نیز ارواح ظالمان و طاغوت ها و حامیان آنها در آن جهان معذبند، همان گونه که قرآن درباره فرعون و آل فرعون می گوید: «النار یعرضون علیها غدوا و عشیا و یوم تقوم الساعة ادخلوا آل فرعون اشد العذاب، عذاب آنها (در برزخ) آتش (دوزخ) است که هر صبح و شام بر آن عرضه می شوند، و روزی که قیامت بر پا شود (می فرماید) آل فرعون را داخل سخت ترین عذابها کنید!» (6)

گروه سومی که گناهان کمتری دارند نه جزء این دسته اند و نه جزء آن دسته، و مشمول هیچ کدام از عذاب و کیفر نیستند، گویی در جهان برزخ در حالتی شبیه به خواب فرو می روند و در رستاخیز بیدار می شوند! «و یوم تقوم الساعة یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعة...و قال الذین اوتوا العلم و الایمان لقد لبثتم فی کتاب الله الی یوم البعث فهذا یوم البعث و لکنکم کنتم لا تعلمون، و روزی که قیامت بر پا شود گنهکاران قسم یاد می کنند که جز ساعتی در عالم برزخ درنگ نکردند... اما کسانی که علم و ایمان به آنها داده شده (خطاب به مجرمان) می گویند:شما به فرمان خدا تا روز قیامت (در عالم برزخ) قرار داشتید، و اکنون روز رستاخیز است ولی شما نمی دانستید!» (7)
این است که فرموده اند: القبر اما روضة من ریاض الجنة، او حفرة من حفر النیران: عالم قبر برای انسان یا به منزله باغی است از باغهای بهشت و یا به منزله گودالی است از گودال های جهنم. اهل سعادت، از همان آن توفی و مردن، سعادتشان شروع می شود، و اهل عذاب، از همان آن مردن، عذاب برزخیشان آغاز می گردد.

هیئت مثالی انسان در برزخ به انسانی که در خواب می بیند شبیه است. انسانی که ما او را در خواب می بینیم تمام اعضاء و جوارح انسان را داراست ولی جسم نیست، جا اشغال نمی کند، منوط به زمان خاصی نیست، به‌ طوریکه در ذهن ما به سادگی جای می گیرد در حالی که خود وی در شهر و منطقه ای دیگر است؛ انسانی با بدن مثالی، نه مادی و نه مجرد محض، بلکه چیزی بین آنها که از آن به تجرد برزخی هم می توان یاد کرد.

---

پی نوشت:
1- سوره مؤمنون، آیه 100.
2- بحارالانوار: ج 6، ص 218 .
3- تفسیر نورالثقلین: ج 3، ص 553 - تفسیر علی بن ابراهیم - بحارالانوار، ج 6، ص 214 . 
4- سوره آل عمران، آیه 169.
5- بحارالانوار: ج 6، ص 61 - 82 . 
6- سوره مؤمن، آیه 46.
7- سوره روم، آیه 56.

منابع:
گوهر ناب، شگفتی های عالم برزخ، ص96
سایت حوزه، اعتقاد ما؛ مکارم شیرازی ، ناصر
آشنائی با قرآن جلد سوم , مطهری ، مرتضی
عالم برزخ از دیدگاه قرآن و احادیث؛ مجله مکتب اسلام، شماره 10، دکتر حسین حقانی